ص: 2

ص: 3

انتخابات از منظر فقه و اخلاق

نسخه 4 اردیبهشت 1392

ویژه استادان

پاسخگویی به سوالات دینی

گروه علمی اداره پاسخگویی به سوالات دینی

ص: 4

ص: 5

ص: 6

فصل ششم: خصوصیات و ویژگی های نماینده

1. ایمان و تقوا

2. سابقۀ خوب و درخشان

3. تجربه و حیا

4. روحیۀ خدمتگزاری

5. قانون مداری

6. خوش اخلاقی و ادب

7. رفع مشکلات مردم و شنیدن حرف های آنان

8. پرهیز از وعدههایی که محقق نمیشود

9. صداقت و امانت

10. حفظ وحدت ملی

11. ایستادگی دربرابر استکبار

12. اسلام کامل و دوری از انحراف

13. پرهیز از تعصب گروهی و حزبی

14. ساده زیستیِ و دردآشنایی

15. ایمان به هدف های انقلاب

16. شیعۀ دوازده امامی

17. داشتن شروط قانونی

جمع بندی خصوصیات نماینده

فصل هفتم: چگونگی تبلیغات صحیح

1. پایبندی به اسلام

2. پرهیز از تخریب دیگران

3. دوری از توهین

4. دوری از تهمت

5. دوری از بردن آبروی دیگران

6. دوری از حیف ومیل کردن اموال عمومی و دولتی

7. دوری از اسراف و تبذیر

ص: 7

8. پرهیز از هدایا

9. استفاده نکردن از آنچه خلاف شئون اسلامی است

10. استفادهنکردن از موسیقیهای مبتذل در ستادهای انتخاباتی

11. پرهیز از خرید رأی

12. انصافداشتن

13. دوری از قدرت طلبی

14. داشتن فکر سیاسی بین المللی

15. مشوشنکردن اذهان عمومی

16. ذوب شدن در هدف

17. مانع نشدن برای تبلیغات دیگران

18. دیدگاه قانون

فصل هشتم: ویژگی های مسئولان و مجریان انتخابات

فصل نهم: پاسخ به چند شبهه

شبهۀ اول

شبهۀ دوم

شبهۀ سوم

شبهۀ چهارم: شریک شدن با گناهکار

کتابنامه

ص: 8

ص: 9

ص: 10

 بی شک بررسی دقیق و نگاه نقادانه شما فرهیخته گران قدر، ما را در جهت بهبود کیفی این مجموعه یاری خواهد کرد.

جبهه خضوع به درگاه قدسی احدیت میساییم که توفیق خدمت در بارگاه سراسر نور و ملکوتی حضرت رضا (علیه السلام) را ارزانیمان فرمود. امید است بتوانیم به پاس این افتخار و با استعانت از محضر آن امام همام (علیه السلام) به مصداق

 روایت نورانی فوق، جرعه ای از علم و معرفت حقیقی را نوشیده، و به تشنگان راستین آن بنوشانیم.

 گروه علمی ادارۀ پاسخگویی به سؤالات دینی

ص: 11

ص: 12

ص: 13

ص: 14

هرچیز و هرکس، در دست خود ماست و هرگونه دگرگونی درجهت خوشبختی و بدبختی جامعه، در درجۀ اول به خودِ ما باز می گردد.

در انتخابات نیز مردم با رأی دادن به فرد منتخب خود، به طور مستقیم در سرنوشت خود دخالت می کنند. در قانون، به این مطلب این چنین تصریح شده است: « رئیس جمهور با اکثریت مطلق آراء شرکت کنندگان انتخاب می شود.»(1)

ص: 15

«انتخابات نماد حرکت اسلامی در کشور ماست. انتخابات هدیۀ اسلام به ملت ماست.»(1)

«انتخابات وسیله ای برای عزت ملی است.»(2)

«انتخابات یک حادثۀ مهم است.»(3)

ص: 16

ص: 17

ص: 18

ص: 19

حضور آگاهانه و هوشمندانۀ مردم در امور اجتماع و سیاست، حضور فعال و بادوام و نیز درک صحیح از مسائل جاری، جایگاه ویژه ای در تعیین سرنوشت فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی دارد.

ص: 20

اول در انتخابات، مسئلۀ انتخاب این شخص یا آن شخص نیست؛ مسئلۀ اول مسئلۀ حضور شماست. حضور شماست که نظام را تحکیم می کند؛ پایه های نظام را مستحکم می کند؛ آبروی ملت ایران را زیاد می کند؛ استقامت کشور را درمقابل دشمنی ها زیاد می کند و دشمن را از طمع ورزیدن به کشور و از فکر ضربه زدن و توطئه و فساد و فتنه منصرف می کند. این یک مسئلۀ بسیار مهم است. پس مسئلۀ اول، شرکت در انتخابات است.»(1)

«برای حضور حداکثری تلاش کنید. مسئلۀ اول، مشارکت است. درزمینۀ مشارکت مردم، هرطورکه می توانید، روی خانواده ها و دوستانتان کار کنید. مشارکت یکی از اساسی ترین مسائل است. حضور مردم برای پیشرفت و صیانت کشور لازم است؛ نه اینکه اگر عدۀ زیادی شرکت نکردند، این ها به نظام «نه» گفته اند؛ به هیچ وجه این طوری نیست.»(2)

ص: 21

ص: 22

ص: 23

انتخابات مانند تمام رفتارهای انسان در عرصۀ فردی یا جمعی، ازنظر فقهی احکام و چهارچوب هایی دارد. موضوع فقه چنان که در کتاب های فقه استدلالی آمده است، افعال مکلفان است. انتخابات و رأی دادن نیز عملی است که مکلفان در عرصۀ سیاسی و اجتماعی انجام می دهند. بر همین مبناست که مقام معظم رهبری(دامت برکاته) و مراجع عظام تقلید، شرکت در انتخابات را واجب شرعی تلقی کرده و مکلفان را به انجام دادن این وظیفه تکلیف می کنند.

ص: 24

«اگر آیۀ 38 سورۀ شورا و اصل بیعت را به انتخابات تعبیر کنیم، می توان نتیجه گرفت که انتخابات در اسلام توصیه شده و رابطۀ اسلام و مردم سالاری دراین مورد، از نوع تساوی است. اما اگر قائل به این نباشیم، ازاین رو که عقل بشری نیز به روش انتخابات رسیده و این روش ارزش خود را نشان داده، می توانیم رابطۀ منطقی آورده شده در اصل تفکیک قوا را با همان دلایل، به این اصل نیز اطلاق کنیم. [در انتخابات] چنانچه سستی بکنید، کسانی که می خواهند این کشور را به باد فنا بدهند، ممکن است پیروز بشوند. باید همۀ شما، همۀ ما، زن و مرد، هر مکلف همان طورکه باید نماز بخواند، همان طور باید سرنوشت خودش را تعیین کند.»(1)

«این وظیفه ای است الهی، وظیفه ای است ملی، وظیفه ای است انسانی، وظیفه ای است که ما باید به آن عمل بکنیم. همه مان باید در انتخابات شرکت بکنیم.»(2)

«اکنون ما باید از آن توطئه ها و مفاسدی که از انزوای متدینین پیش آمد و سیلی ای که اسلام و مسلمین خوردند، عبرت بگیریم و بدانیم و

ص: 25

بفهمیم که نظام اسلامی و اجرای احکام آسمانیِ آن و مصالح ملت و کشور اسلامی و حفظ آن از دستبرد اجانب، بستگی به دخالت اقشار ملت و به ویژه روحانیون محترم و مراجع معظم دارد و اگر خدای ناخواسته، بر اسلام یا کشور اسلامی از ناحیۀ عدم دخالت در سرنوشت جامعه صدمه ای وارد شود، یک یک تمام ملت در پیشگاه خدای قهار توانا، مسئول خواهیم بود و نسل های آینده که ممکن است از کناره گیری های کنونی مورد هزارگونه تجاوز واقع شوند، ما را نبخشند.»(1)

«یکی از وظایف مهم شرعی و عقلی ما برای حفظ اسلام و مصالح کشور، حضور در حوزه های انتخابیه و رأی دادن به نمایندگان صالح کاردان و مطلع بر اوضاع سیاسی جهان و سایر چیزهایی که کشور به آن ها احتیاج دارد، می باشد.»(2)

ص: 26

«هرچه انتخابات پرشورتر باشد، عظمت ملت ایران بیشتر در چشم مخالفان و دشمنانش دیده خواهد شد؛ برای ملت ایران حرمت بیشتری خواهند گذاشت؛ دوستان شما هم در دنیا خوش حال می شوند. عظمت ملت ایران را حضور مردم در انتخابات نشان می دهد.»(1)

«همه باید شرکت کنند. این یک وظیفه است؛ هم وظیفۀ اسلامی است، هم وظیفۀ میهنی و ملی است و حفظ عزت و شوکت کشور به این وابسته است، هم وظیفۀ سیاسی است. کسانی که فهم و تشخیص سیاسی دارند، وظیفه دارند وارد شوند. هم وظیفۀ اخلاقی است؛ حقوق مردم اقتضا می کند که در این میدان وارد شوند. کارهایی که باید در این کشور انجام گیرد، اقتضا می کند که انسان در این میدان وارد شود. انتخابات را مغتنم بشمارید و قدر بدانید و در آن شرکت کنید؛ حادثۀ بسیار مهمی است.»(2)

«بنده معتقدم که در این انتخابات، ملت باید به عنوان یک تکلیف و یک حق شرکت کند.»(3)

«انتخابات تکلیف مردم است؛ چون با حضور شما

ص: 27

نظام تقویت پیدا می کند؛ اسلام عزیز می شود؛ حاکمیت اسلام در دنیا سرافراز می گردد و توطئۀ دشمن که اسلام را به جدایی از آرای مردم متهم می کند، باطل می شود.»(1)

ص: 28

فعلاحاکم وسکاندار جهان اسلام رهبری(خامنه ای)هستند

برای حفظ نظام، حضور مردم در صحنه های مختلف، الزامی است.

ص: 29

است با کسانی که این نیت را دارند، همکاری و تشریک مساعی نماید.»(1)

ص: 30

ص: 31

ص: 32

ص: 33

سخن حضرت امام چراغ راه ماست: «احدی شرعاً نمی تواند به کسی کورکورانه و بدون تحقیق رأی بدهد و اگر در صلاحیت شخص یا اشخاصی تمام افراد و گروه ها نظر موافق داشتند، ولی رأی دهنده تشخیصش برخلاف همۀ آن ها بود، تبعیت از آن ها صحیح نیست و نزد خداوند مسئولیت دارد. اگر گروه یا اشخاص، صلاحیت فرد یا افرادی را تشخیص دادند و از این تأیید برای رأی دهنده اطمینان حاصل شد، می تواند به آن ها رأی دهد.»(1)

ص: 34

موضوعات، صحیح نیست و مکلف باید براساس تشخیص خود به فرد صالح، امین و دارای شرایط مقرر رأی دهد.(1)

البته مقلد می تواند نظر مجتهد را در موضوعات، به عنوان فرد مخبر عادل، بپذیرد و ازاین جهت، به گفتۀ او اعتماد کند.

ص: 35

دارد نامزد نمایندگی مجلس شورای اسلامی شود، قول بدهند که از او حمایت کنند و به او رأی بدهند و حتی برای تأکید قول و تعهد خود قسم بخورند، اما سپس متوجه شوند که شخصی عالم تر و صالح تر و آگاه تر به جریان های فکری جهان امروز نیز آماده است که مسئولیت نمایندگی مردم در مجلس شورای اسلامی را بپذیرد، حال بنابه فرض مذکور، تکلیف دینی و اخلاقی کسانی که قبلاً به شخص دیگری قول داده اند یا سوگند یاد کرده اند، چیست؟

پاسخ: قول و تعهد مذکور اثر ندارد و می تواند اصلح را انتخاب نماید، و الله العالم.(1)

ص: 36

ص: 37

ص: 38

ص: 39

ص: 40

و حیثیت آن داشته باشد و همه چیز را بفهمد. باید مسلمانی باشد که احتیاجات مملکت را بشناسد و سیاست را بفهمد و مطلع به مصالح و مفاسد کشور باشد و ممکن است به شما و گروه شما هم مربوط نباشد.»(1)

ص: 41

جمهوری اسلامی، مشورت کرده و با علما و روحانیون باتقوا و متعهد به جمهوری اسلامی مشورت نمایید.»(1)

«اشخاصی که معروف هستند به خدمت به مردم، آن ها را تعیین بکنند.»(2)

ص: 42

ص: 43

ص: 44

ص: 45

امام خمینی می فرماید: «سرنوشت اسلام و مسلمین را به دست کسی که لایق برای این مقام نباشد، ندهید.»(1)

نظرگاه آیت الله گلپایگانیŠ این گونه است: «کسانی که متدین و ملتزم به احکام اسلام نیستند و اهل نماز و روزه و وظایف شرعیه نمی باشند، لیاقت عهده داری مشاغل اجتماعی اسلامی و مناصب عمومی را ندارند و اگر عهده دار شوند، غاصب و متجاوز به حقوق عمومی شناخته می شوند.»(2)

ص: 46

فقیه اهل بیت مرحوم آیت الله گلپایگانیŠ می فرمایند: «کسانی که متدین و ملتزم به احکام اسلام نیستند و اهل نماز و روزه و وظایف شرعیه نمی باشند، لیاقت عهده داری مشاغل اجتماعی اسلامی و مناصب عمومی را ندارند و اگر عهده دار شوند، غاصب و متجاوز به حقوق عمومی شناخته می شوند.»(1)

ازجمله آفت های بزرگ انتخابات، تهمت و دروغ و غیبت و... است. مؤمنان باید جداً از این آفت ها اجتناب کرده، با مجرمان از باب امربه معروف و نهی ازمنکر برخورد کنند. این گونه، باعث تقویت ایمان و تقویت مؤمنان و خفت و خواری منافقان می شوند؛ چنان که امیرمؤمنان علی این فریضه را دارای چنین اثری می دانند: «مَنْ عَمِلَ بِالْمَعْرُوفِ شَدَّ ظُهُورَ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ نَهَی عَنِ الْمُنْکَرِ أَرْغَمَ أَنُوفَ الْفَاسِقِینَ.»(2) و ترک این فریضه را باعث تسلط افراد شرور و پست بر جامعه برمی شمرند:

ص: 47

«لَا تَتْرُکُوا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ فَیُوَلَّی عَلَیْکُمْ أَشْرَارُکُمْ ثُمَّ تَدْعُونَ فَلَا یُسْتَجَابُ لَکُمْ.»(1)

ص: 48

=برای کارهای خود، کارگزارانی باحیا و اهل تجربه انتخاب کن.)

ص: 49

ص: 50

ص: 51

باشند، کارآمدی آن ها به نفع مردم تمام نخواهد شد. علاوه بر کارآمدی، انسان ها باید متدین، امین، صادق، روراست و دل بسته به اهداف و آرمان های دینی مردم باشند. این طور افراد را پیدا کنید و به آن ها رأی دهید.»

ص: 52

ص: 53

و همۀ ملت عزیز ایران سفارش می کنم که فضای انتخابات را هم گرم و هم سالم نگه دارند. کسانی که به یک نامزد انتخاباتی علاقه مندند، مراقب باشند به خاطر علاقۀ به او، نامزد دیگر را تخریب نکنند. این بین مردم اختلاف و نقار(1) ایجاد می کند؛ علاوه براینکه تخریب اساساً کار درستی نیست و فایده ای هم ندارد. کسی که با تخریب یک نامزد انتخاباتی می خواهد آرای او را کم کند، به مقصود خودش دست پیدا نمی کند. هم یک کار غلط و خلاف منطق و در موارد بسیاری، خلاف شرع انجام می گیرد؛ هم فایده ای گیر او نمی آید. فضا را سالم نگه دارید. شما از نامزد خودتان حمایت کنید؛ دیگران هم از نامزد خودشان حمایت کنند و به او رأی دهند. در پیداکردن نامزد موردنظر دقت کنید. به کسی گرایش پیدا کنید که به دین مردم، به انقلاب مردم، به دنیای مردم، به معیشت مردم، به آیندۀ مردم و به عزت مردم اهمیت می دهد.»(2)

پرسش از آیت الله مکارم شیرازی(دام عزه): رأی دادن به نمایندگانی که برای دفاع از اصول و معیارهای اخلاقی و ارزشی جامعه برنمی خیزند و

ص: 54

در برخی موارد به منافع شخصی و گروهی خود می اندیشند، چه صورت دارد؟

پاسخ: به چنین اشخاصی نباید رأی داد.(1)

ص: 55

ص: 56

نظر نمایند که از حال چه باید بشود و چه باید نشود و باید پرهیزکار و خداترس باشند؛ ارادۀ خدای تعالی را بر همه چیز ترجیح بدهند. اگر فاقد بعض صفات باشند، اهل ایتمان(1) نیستند و رأی دادن برای فاقدها بی اثر است؛ بلکه جایز هم نیست... .»(2)

ص: 57

ص: 58

قانون اساسی؛

24. دین داربودن؛

25. امانت داربودن؛

26. راست گوبودن؛

27. گروه گِرانبودن؛

28. تخریب نکردن دیگران؛

29. ساده زیستِ دردآشنا بودن؛

30. مؤمن بودن به هدف های انقلاب؛

31. اهل نماز و روزه بودن؛

32. لایق بودن برای عهده داری مشاغل؛

33. غاصب و متجاوز نبودن؛

34. مدافع بودن از اصول؛

35. صالح بودن؛

36. امین بودن؛

37. عادل بودن؛

38. شیعۀ دوازده امامی بودن؛

39. دوری کردن از رشوه؛

40. نترسیدن از تهدیدها؛

41. پرهیزکار و خداترس بودن؛

42. متعهدبودن؛

43. روشن فکرِ و آگاه بودن به مجاری امور؛

44. وابسته نبودن به کشورهای قدرتمند استثمارگر؛

45. مشهوربودن به تقوا؛

ص: 59

46. متعهدبودن به اسلام و جمهوری اسلامی؛

47. مشورت کردن از سر تقوا، با علما و روحانیان؛

48. داشتن سابقۀ خوب و درخشان؛

49. داشتن تجربه؛

50. باحیابودن؛

51. داشتن روحیۀ خدمتگزاری؛

52. قانون مداربودن؛

53. خوش اخلاق و مؤدب بودن؛

54. غاصب نبودن؛

55. متجاوز نبودن؛

56. نداشتن سوءپیشینه و محکومیت قضایی؛

57. اعتقاد و التزام عملی به اسلام و اصل ولایت مطلقۀ فقیه.

ص: 60

ص: 61

ص: 62

ص: 63

ص: 64

این چند توصیه را عرض می کنیم: در تبلیغاتشان ارزش های نظام را ندیده نگیرند؛ همدیگر را تخریب نکنند و از دادن آمارهای سست بپرهیزند... .»(1)

همچنین در جای دیگر می فرمایند: «هم مطبوعات، هم رادیو تلویزیون، هم کسانی که به ابزارهای گوناگون ارتباط جمعی دیگری مجهز هستند: رایانه ها و شیوه های رایانه ای، هم کسانی که یک منبری برای سخن گفتن دارند، مثل خطبای جمعه و نمایندگان مجلس شورای اسلامی، همه توجه داشته باشند که تخریب، فضای انتخابات را خراب می کند. شما از آن کسی که به او علاقه مندید، دفاع کنید، هیچ مانعی ندارد؛ اما به آن کسی که رقیب اوست، مطلقاً حمله نکنید، تخریب نکنید. این تخریب و این حرف زدن ها و اهانت کردن ها، نه حجیت دارد برای مستمعان و نه جایز است؛ به خاطر اینکه فضا را خراب می کند.»(2)

ص: 65

ص: 66

و حزبی و گروهی و شخصی حق ندارد به دیگران که مخالف نظرشان هستند، توهین کنند.»(1)

امام خمینیŠ در رسالۀ توضیح المسائل خویش می نویسند: «ارتکاب معصیت مثل فحش، دروغ و اهانت برای جلوگیری از معصیت، جایز نیست.»

همچنین در صحیفۀ نور می فرمایند: «لازم است مطلبی را که گاهی شنیده می شود که برای تبلیغات انتخاباتی، بعضی از کاندیداها خدای نخواسته بعضی دیگر را تضعیف یا توهین می کنند، دررابطه با آن توضیح دهم که امروز این نحو مخالفت ها، خصوصاً از چنین کاندیداهایی، برای اسلام و جمهوری اسلامی فاجعه آمیز است.»(2)

ص: 67

پاسخ: نسبت دادن شایعات به یکدیگر نوعی تهمت است، فراتر از غیبت. آری اگر عیب پنهانی را بدون جهتِ آشکار بگویند، غیبت است.(1)

پرسش: انتقاد از نامزدها و بیان نکات منفی آن ها در جمع یا بین دو نفر، چه حکمی دارد؟

پاسخ: درصورتی که در مقام مشورت برای رأی دادن به آن ها باشد، اشکال ندارد؛ ولی باید صفات آن ها را بیان کرد، نه توهین و مذمت و تحقیر و یا خدای نکرده تهمت به آن ها زده شود.(2)

پرسش: در جریان تبلیغات رئیس جمهور و یا وکلای مجلس، ذکر نیکی ها و بدی های شخصی که داوطلب است و یا ذکر جریانات خوب یا بد که ایشان مسبب آن بوده، داخل در مبحث غیبت است؟

پاسخ: درصورتی که برای شناخت آن ها لازم باشد و قصد هتک و اهانت نداشته باشد، مانعی ندارد.(3)

ص: 68

ص: 69

 «از چیزهایی که احترام بسیار دارد، جان و مال و آبروی مسلمان است که هیچ کس بدون حکم شرع، حق تجاوز به آن ها را ندارند.»(1)

ص: 70

شرع، حق تجاوز به حقوق آن ها را ندارند.

ص: 71

پاسخ: بیت المال مصارف خاصی دارد که باید در آن مصرف گردد.(1)

امام خمینی می فرمایند: «این جانب به هیچ وجه و به هیچ کس اجازه نمی دهم تا از سهم مبارک امام یا از اموال دولت و اموال دفاتر و سازمان ها و مجامع و اموال عمومی خرج انتخابات کند.»(2)

ص: 72

می رساند.)

مقام معظم رهبری(دامت برکاته) می فرمایند: «یکی از کارهایی که بنده، چه در تبلیغات انتخابات مجلس و چه در انتخابات ریاست جمهوری، همیشه نگران آن هستم، این است: نه خودشان تبلیغات پُرخرج کنند، نه به طرف دارانشان اجازه دهند. بعضی افراد ممکن است بگویند: ’به ما ربطی ندارد، این کار پُرخرج را دیگران می کنند.‘ شما بگویید نکنند.»(1)

ص: 73

برطرف شدن گرفتاری و حاجت برادر ایمانی اش انجام دهد؛ سپس از او هدیه قبول کند.»)

پرسش 1743: اگر احتمال داده شود که هدیه برای ترغیب و تشویق گیرندۀ آن برای انجام تبلیغات به نفع هدیه دهنده است، آیا گرفتن آن جایز است؟

پاسخ مقام معظم رهبری(دامت برکاته): اگر تبلیغات موردنظر ازجهت شرعی و قانونی جایز باشند، اشکال ندارد و قبول هدیه دربرابر آن هم بدون مانع است. البته در محیط های اداری این امر تابع قانون و مقررات مربوطه می باشد.(1)

پرسش 1744: درصورتی که هدیه برای چشم پوشی و تغافل و عدم مخالفت و یا برای جلب موافقت مسئول نسبت به انجام بعضی از امور باشد، قبول هدیه چه حکمی دارد؟

پاسخ مقام معظم رهبری(دامت برکاته): قبول این قبیل هدیه ها اشکال دارد و بلکه ممنوع است. به طورکلی اگر تقدیم هدیه به قصد دستیابی به هدفی خلاف شرع و قانون و یا به منظور ایجاد تمایل در مسئول قانونی به موافقت با چیزی که حق موافقت با آن را ندارد،

ص: 74

صورت بگیرد، گرفتن آن هدیه جایز نیست؛ بلکه واجب است از قبول آن خودداری شود و بر مسئولین هم واجب است از آن جلوگیری نمایند.(1)

به راستی جای سؤال است کسی که با رشوه و عوام فریبی و مخارج گزاف می خواهد مسئولیتی در نظام اسلامی به دست آورد، آیا می تواند به هنگام رسیدن به مقام، از ارزش های اسلامی دفاع کند و خدمتگزار خوبی برای مردم مسلمان باشد؟ امیرمؤمنان دراین باره می فرمایند: «السید من لا یصانع و لا یخادع و لا تغرّه المطامع.»(2) (= آقا [و مسئول و کارگزار] مردم کسی است که رشوه ندهد و حیله گری و فریبکاری نکند و چیزهای طمع انگیز، او را به طمع نیندازد.)

ص: 75

چهارچوب تعالیم و اخلاق عالیۀ اسلام انجام شود و از کارهایی که با شئونات اسلام منافات دارد، جلوگیری گردد. باید توجه داشت که هدف از انتخابات درنهایت، حفظ اسلام است.»(1)

پرسش: آیا استفادۀ ابزاری از عکس های آرایش کرده و چهره های جذاب زنان یا مردان در پوسترها و بروشورهای تبلیغات انتخاباتی جایز است؟

پاسخ مقام معظم رهبری(دامت برکاته): جایز نیست.(2)

ص: 76

مقام معظم رهبری(دامت برکاته) می فرمایند: «هر موسیقی که به نظر عرف، موسیقی لهوی و مطرب که مناسب با مجالس عیش و نوش است، باشد، موسیقی حرام محسوب می شود و فرقی نمی کند که موسیقی کلاسیک باشد یا غیرکلاسیک. تشخیص موضوع هم موکول به نظر عرفی مکلف است و اگر موسیقی این گونه نباشد، به خودی خود اشکال ندارد.»(1)

آیت الله فاضلŠ می فرمایند: «موسیقی که دارای طرب و ترجیع باشد، حرام است و فرقی بین رفع خستگی و غیر آن نمی کند.»(2)

آیت الله مکارم شیرازی(دام عزه) می فرمایند: «موسیقی هایی که مناسب مجالس لهو و فساد است، حرام می باشد و غیر آن ها حلال است و تشخیص آن با مراجعه به عرف عام امکان پذیر است.»(3)

ص: 77

ص: 78

ص: 79

ذهن آن ها به خاطر انگیزه های مختلف سیاسی اشخاص و گروه ها و جناح ها و مجموعه ها، آشفته و مغشوش شود. این ها بگذارند فضای انتخابات سالم باشد. البته هرکس حق دارد از خود و نامزد انتخاباتی خود دفاع و حمایت کند؛ این مانعی ندارد. تبلیغات درحد متعارف و بدون اسراف و زیاده روی، خیلی خوب است؛ اما اهانت، تخریب و بدگویی این کارهایی که جزء رسوم زشت بعضی از کشورهای غربی است را کنار بگذارند. بگذارند مردم در یک فضای آرام، با تشخیص، با بصیرت و بدون سراسیمگی انتخاب کنند.»(1)

ایشان خاطرنشان می کنند: «نامزدهای محترمی که تاکنون نام نویسی کرده اند و مشغول تبلیغات و اظهاراتی هستند... سعی کنند باانصاف عمل کنند. اثبات و نفی شان، با توجه به حق و صدق باشد. چیزهایی را که انسان می شنود، باور نمی کند که از زبان نامزدها و آن کسانی که دنبال این مسئولیت ها هستند، از روی صدق و صفا خارج شده باشد. گاهی انسان حرف های عجیب و نسبت های عجیبی می شنود. این حرف ها مردم را نگران می کند. کسی را هم به گویندۀ این حرف ها، دل بسته و علاقه مند

ص: 80

نمی کند. نامزدهای محترم توجه داشته باشند: اذهان عمومی را تخریب نکنند. این همه نسبت خلاف دادن به این وآن، تخریب کنندۀ اذهان مردم است. واقعیت هم ندارد؛ خلاف واقع هم هست.»(1)

ص: 81

خود را به نقطۀ اوج و قله ای که در این چشم انداز تصویر شده، برسانیم. سیاست ها را در نظر داشته باشید. سیاست ها براساس این چشم انداز تنظیم شده است. قانون ها باید با سیاست ها هماهنگ باشد؛ یعنی در دل سیاست ها جا بگیرد و به سمت این چشم انداز حرکت کند. آن چشم انداز هم بر پایۀ اسلام است. باید همۀ وقت و همت و شغل را مصروف همین اهداف کرد و درواقع، ذوب در این اهداف شد.»(1)

ص: 82

جمهوری رسماً از تاریخ اعلام اسامی آنان بوسیله وزارت کشور آغاز و تا 24 ساعت قبل از شروع اخذ رأی خاتمه می پذیرد همچنین فعالیت انتخاباتی در مرحله دوم از تاریخ اعلام رسمی نتایج قطعی آرای مرحله اول شروع و تا 24 ساعت قبل از اخذ رأی مرحله دوم ادامه خواهد یافت.(1)

ص: 83

مقدار ) استفاده می کنند و همچنین در اختیار گذاشتن وسایل و امکانات مزبور ممنوع بوده و مرتکب ، مجرم شناخته می شود .

تبصره 1 _ مؤسسات و نهادهایی که دارایی آنان از اموال عمومی است ، همانند بنیاد مستضعفان ، مشمول ماده فوق میباشند .

تبصره 2 _ ادارات و سازمانها و ارگانهای دولتی و نهادها و اعضای آنها با ذکر سمت خود حق ندارند له و علیه هیچیک از نامزدهای انتخاباتی اعلامیه ، اطلاعیه ، پلاکارد بدهند .

همچنین الصاق اعلامیه ، عکس ، پوستر ، هر گونه آگهی تبلیغاتی بر روی علائم راهنمایی و رانندگی ، تابلوی بیمارستانها ، تابلوی مدارس و سایر مؤسسات آموزشی دولتی و وابسته به دولت ممنوع بوده و مأمورین انتظامی در صورت مشاهده چنین مواردی متخلفین را جلب و به منظور تعقیب قانونی به مقامات قضایی تحویل می نمایند . شهرداریها و بخشداریها نیز باید نسبت به امحای چنین اوراق اقدام نمایند.(1)

همچنین تبلیغ کردن برضد داوطلبان نیز ازنظر قانون ممنوع است.(2)

ص: 84

ص: 85

ص: 86

ص: 87

علاوه بر رأی دهندگان و نمایندگان، مجریان و ناظران و مسئولان اجرای انتخابات نیز باید نکاتی را رعایت کنند:

ص: 88

ص: 89

ص: 90

ص: 91

ص: 92

ص: 93

ص: 94

پشتوانه های عقلایی و قانونی است؛ زیرا در بسیاری از کشورهای جهان و نزد تمامی عقلای عالم، برای تصدی مسئولیت های مهم، شرایط ویژه ای در نظر گرفته می شود تا هم وظایف شخص موردنظر به درستی انجام پذیرد و هم حقوق و مصالح شهروندان دراثر بی کفایتی و نالایق بودن مسئول برگزیده شده، پایمال نگردد.

ازاین رو امروزه در دموکراتیک ترین نظام های دنیا، شرایط ویژه ای برای انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان در نظر گرفته می شود و قانون، مرجعی رسمی را برای اعمال نظارت و احراز شرایط داوطلبان انتخابات تعیین می کند. این نهاد، عهده دار بررسی وضعیت و روند انجام انتخابات و وجود یا عدم وجود شرایط لازم در داوطلبان است که درنتیجه به تأیید و یا رد صلاحیت داوطلبان می انجامد.

بنابراین نظارت استصوابی، امری شایع، عقلایی و قانونی در بسیاری از کشورها و نظام های موجود در دنیاست. مثلاً یکی از شرایط معتبر در تعداد زیادی از نظام های سیاسی جهان این است که نامزد موردنظر، سابقۀ کیفری نداشته باشد. در کشور ما نیز مانند سایر کشورهای جهان، قانون مرجعی را معرفی کرده است که برای انتخابات و صلاحیت نامزدهای انتخاباتی نظارت کند.

ص: 95

مطابق اصل نوزدهم قانون اساسی، این وظیفه به عهدۀ شورای نگهبان است.

باید به این نکته توجه خاص داشت که نظارت استصوابی شورای نگهبان، نه تنها با حق رأی مردم منافات ندارد، بلکه دقیقاً براساس خواست و ارادۀ مردم و در راستای حفظ صیانت از آرای آنان است.

براین اساس گفتنی است:

یکم: این نظارت، به انتخابات ایران اختصاص ندارد و در همۀ کشورها به صورت های مختلف اعمال می شود؛ بنابراین باید همین اشکال را بر انتخابات کشورهای دیگر نیز وارد کرد.

دوم: این نظارت نوعی تأکید بر رأی مردم است، نه دخالت در آن؛ چون همان مردمی که در انتخابات شرکت می کنند، پیش تر به قانون اساسی و قانون انتخابات که شرایط انتخاب شوندگان را تعیین کرده است، رأی داده اند. درحقیقت مردم با رأی مستقیم به قانون اساسی و رأی غیرمستقیم به قانون انتخابات، لزوم وجود شرایط خاص در انتخاب شوندگان و تشخیص آن به وسیلۀ شورای نگهبان را پذیرفته اند. بنابراین شورای نگهبان وکیل مردم است تا این شرایط و صلاحیت ها را تشخیص دهد، نه مخالف آرای آنان.

ص: 96

سوم: اگر به بهانۀ اینکه نظارت استصوابی به معنای بررسی صلاحیت ها و رد و تأیید نامزدها، با آرای مردم منافات دارد، این نوع نظارت را از عهدۀ شورای نگهبان خارج سازیم، آیا بازهم از اجرای آن به وسیلۀ مرجع قانونی دیگری بی نیاز خواهیم شد؟ بی تردید پاسخ منفی است؛ زیرا به هرحال، انتخابات به نظارت نیاز دارد و ناگزیر در فرض مذکور، باید مانند برخی کشورها، با نظارت استصوابی وزارت کشور انجام شود. حال هرگونه بررسی صلاحیت ها حتی از ناحیۀ وزارت کشور نیز باید نادرست و منافی آرای مردم باشد. درغیراین صورت وضع قانون درباب شرایط نامزدی و ذکر اوصاف خاص در نامزدها لغو و بیهوده است.

به عنوان مثال، اگر تشکیلاتی به نام «نظام پزشکی» در جامعه ای به فعالیت بپردازد و پس از احراز صلاحیت یک طبیب، به او اجازۀ طبابت داده شود و از دیگری به دلیلی منطقی سلب صلاحیت شود، به این معنا نیست که جلوی انتخاب پزشک دلخواه را از مردم گرفته است؛ بلکه به این معناست که پس از احراز صلاحیت و شایستگی لازم، مردم در رجوع به پزشک دلخواه مختار هستند.(1)

ص: 97

ص: 98

به رایزنی دعوت کرده و برای فعال کردن جامعه، فضاسازی می کردند.

شورا یکی از ارکان اساسی نظام اسلامی است. ازاین رو مجلس شورای اسلامی، نقش مهمی درجهت شناختن نیازهای جامعه، کشف قوانینی دربارۀ آن نیازها، عملیاتی کردن هنجارهای دینی ازطریق شیوه های بهینه و روزآمد، کشف موضوعات و مصادیق ضرورت و احکام ثانوی، شرکت در تصمیم گیری ها و قانون گذاری در عرصۀ امور مباح دارد. البته همۀ این امور باید در چهارچوب موازین شرعی و هماهنگی با اهداف و اصول نظام اسلامی باشد. ازاین رو اصل چهارم قانون اساسی این گونه می گوید: «کلیۀ قوانین و مقررات مدنی، جزایی، مالی، اقتصادی، اداری، فرهنگی، نظامی، سیاسی و غیر این ها باید براساس موازین اسلامی باشد. این اصل بر اطلاق و عموم همۀ اصول قانون اساسی و قوانین و مقررات دیگر حاکم است و تشخیص این امر برعهدۀ فقهای شورای نگهبان است.»

ص: 99

ص: 100

مخصوص احکام مکلف های خاص و جزئی نیست؛ بلکه در بُعد اجتماعی و احکام عام حکومتی نیز جاری است.

به طور کلی وجود این قبیل تشکیلات براساس ضرورت ها و موقعیت زمانی بوده و برای ادارۀ جامعۀ کنونی لازم است. هیچ گونه منافاتی با آموزه های اسلامی و حکم عقل و سیرۀ حکومتی پیشوایان اسلامی نیز ندارد. توضیح اینکه:

1. از منابع دینی در باب حکومت برمی آید که اسلام بر شکل خاصی از ساختار نظام سیاسی با جزئیات مشخص اصرار نکرده است؛ بلکه چهارچوب کلی را معرفی کرده است که انواع صحیح و عقلایی حکومت در آن می گنجد. اصول حاکم بر ساختار نظام سیاسی اسلام عبارت است از:

- ضرورت مشروعیت الهی مجریان؛

- ضرورت اسلامی بودن قوانین؛

- توجه به جایگاه مردم؛

- امکان خطای مجریان و ضرورت نظارت بر آنان.

2. ساختارهای حکومت براساس گستردگی آن جامعه و مقتضیات زمان و مکان، متفاوت است. در زمان های گذشته نیز تشکیلات حکومتی

ص: 101

متناسب با آن دوران وجود داشت و اهم اقدامات پیامبر… دراین زمینه عبارت بود از:

- تشکیل کادر سیاسی و شورای اداری مدینه: پیامبر… در پایان پیمان عقبۀ دوم، گروهی دوازده نفره از نمایندگان خود را در رأس قبایل انتخاب کردند. شهر مدینه را نیز به چندین ناحیه تقسیم کردند که هر ناحیه یک رئیس، چندین نایب رئیس و یک محل اجتماع داشت. پیامبر اکرم… برای ادارۀ کل نواحی هم رئیسی تعیین فرمودند. سیاست پیامبر… در ادارۀ امور جامعه، بر مشورت مبتنی بود؛

- تنظیم اساسنامه برای تنظیم روابط اجتماعی مسلمانان؛

- تنظیم ساختار منظم اقتصادی برای جمع آوری مالیات و زکات و...؛

- تنظیم ساختار قضایی و تعیین قضات؛

- نصب فرمانداران و صدور بخش نامه های حکومت.

حکومت امام علی نیز از نهادها و ساختارهای سیاسی متناسب با نیاز آن زمان تشکیل شده بود.

3. نکاتی هم دربارۀ نهادهای زمان پیامبر… و تشکیلات گستردۀ نظام جمهوری اسلامی ایران درخور توجه است:

ص: 102

- انطباق هر دو نهاد با نظام سیاسی اسلام؛

- کمک به حاکم اسلامی در ادارۀ هرچه صحیح تر و کارآمدتر جامعه و... با تأیید نهایی حاکم اسلامی؛

- مخالف نبودن وجود تشکیلات حکومتی که براساس نیازهای زمان متغیر است، با عقل.

علاوه بر نکات بالا، با دقت در متون تاریخی و اسلامی که نمونه هایی از آن را ارائه کردیم، تشکیلاتی مانند مجلس شورای اسلامی، در زمان پیامبر… البته با مقتضیات آن زمان، به اجرای امور و دستورات الهی می پرداخت. همچنین در مبحث مجمع تشخیص مصلحت، در زمان پیامبر… نیز اشخاصی در مباحث و احکام ثانوی وارد می شدند و به حل وفصل قضایا می پرداختند. دربارۀ مجلس خبرگان نیز با توجه به نص صریح آیات و روایات واردشده از معصوم، باید افرادی باشند که در عصر غیبت کبرا، دربارۀ مبانی دینی به آن ها رجوع شود. درحقیقت رجوع جاهل به عالم از ضروریات عقل است؛ هرچند دین نیز آن را امضا کرده است.

ص: 103

ص: 104

ص: 105

ص: 106

قم: سرور، 1385.

تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، چ1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، 1366ش.

جوادی آملی، عبدالله، استفتائات، چ2، قم: اسراء، 1387.

حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه، ج8.

حسینی، سیدمجتبی، پرسش ها و پاسخ های دانشجویی: احکام تقلید و بلوغ، ج19، چ5، قم: معارف، 1387.

خامنه ای، سیدعلی، اجوبة الاستفتائات، ترجمۀ فارسی، چ63، تهران: بین الملل، 1379.

خمینی، روح الله، صحیفۀ امام، ج18، چ4، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، 1386.

خمینی، روح الله، وصیت نامۀ حضرت امام.

خمینی، روح الله، استفتائات، ج 2، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1380.

روزنامۀ رسالت، ش6320،

ص: 107

26آذر1386، ص6.

ساعی، مهدی، به سوی محبوب، دستورالعمل ها و رهنمودهای آیت الله بهجت، چ5، قم: شفق، 1386.

شاکرین، حمیدرضا و علیرضا محمدی، پرسش ها و پاسخ های دانشجویی: ولایت فقیه و جمهوری اسلامی ایرانی، ج15، چ10، قم: معارف، 1389.

صافی، لطف الله، توضیح المسائل، چ5، مشهد: هاتف، 1387.

صافی، لطف الله، جامع الأحکام، ج 2.

فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، فارسی، ج 1، چ11، قم: دفتر حضرت آیت الله فاضل لنکرانی.

قانون اساسی.

قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، مصوب 4مرداد1374.

قانون انتخابات.

کلینی، محمدبن یعقوب، کافی، ج2.

گلپایگانی، سیدمحمدرضا، مجمع

ص: 108

المسائل، ج1، چ3، قم: دارالقرآن الکریم، 1369.

مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج72.

محمودی، سیدمحسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج1، چ16، ورامین: صاحب الزمان، 1387.

مردم و احکام دین، ش4، خرداد1388.

مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، ج 1تا3، چ1، قم: مدرسۀ امام علی بن ابی طالب ، 1379.

نحوی، سیدسیف الله، احکام و آداب انتخابات، نورالسجاد، 1386.

هاشمی، سیدمحمد، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج2.